وبلاگ
اثرات بحران یا جنگ بر اقتصاد و اقدامات لازم در این شرایط
در تاریخ معاصر، همواره دیده‌ایم که جنگ‌ها و بحران‌های سیاسی-اجتماعی، تنها در میدان‌های نبرد باقی نمی‌مانند؛ آن‌ها راه خود را به سفره‌های مردم، حساب‌های بانکی، بازار کار، و آینده‌ی سرمایه‌گذاری‌ها نیز باز میکنند. اقتصاد، به‌عنوان یکی از حساس‌ترین موجودیت‌های هر جامعه، همواره اولین جایی‌ست که تپش‌های تندِ بحران را در خود حس می‌کند.
از بی‌ثباتی در قیمت‌ها گرفته تا فروپاشی زنجیره‌های تأمین، از کاهش اعتماد مصرف‌کننده تا فرار سرمایه، بحران ها اثراتی لایه‌لایه و گاه ماندگار بر پیکره اقتصاد یک کشور می‌گذارند. اما در دل همین ناپایداری، یک سوال اساسی شکل می‌گیرد: چه باید کرد؟
آیا کسب‌وکارها باید صرفاً به حالت دفاعی بروند و منتظر پایان بحران بمانند؟ یا می‌توان با رویکردی فعال، تصمیماتی گرفت که نه‌تنها از زیان‌ها بکاهد، بلکه بذر رشد آینده را نیز در همین خاک ناپایدار بکارد؟
در این مقاله تلاش میکنیم تا ضمن بررسی ابعاد مختلف اثرات جنگ یا بحران بر اقتصاد — از سطح کلان تا کسب‌وکارهای خرد — به راهکارهایی عملی، قابل‌اجرا و متناسب با شرایط ایران امروز بپردازیم؛ راهکارهایی برای تاب‌آوری، مدیریت ریسک، و حرکت هوشمندانه در دل بی‌ثباتی.
اثرات بحران/جنگ بر اقتصاد و کسب‌وکارها:
- اثرات کلان اقتصادی:
- تورم و کاهش ارزش پول ملی: افزایش هزینه‌های تولید، واردات و اختلال در زنجیره‌های تأمین منجر به افزایش عمومی قیمت‌ها می‌شود. مردم برای حفظ ارزش پول خود به سمت خرید ارزهای خارجی یا دارایی‌های فیزیکی مانند طلا سوق پیدا میکنند.
- کاهش تولید و اشتغال: تخریب زیرساخت‌ها، کمبود نیروی کار (به دلیل مهاجرت یا بسیج)، و نااطمینانی باعث کاهش فعالیت‌های تولیدی و افزایش بیکاری می‌شود.
- تغییر در تجارت بین‌الملل: تحریم‌ها، ناامنی مسیرهای حمل‌ونقل، و افزایش هزینه‌های بیمه، واردات و صادرات را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- افزایش هزینه‌های دولتی و نظامی: منابع مالی کشور به سمت هزینه‌های نظامی و اضطراری سوق پیدا می‌کند که می‌تواند به کاهش بودجه‌های توسعه‌ای و خدمات عمومی منجر شود.
- کاهش سرمایه‌گذاری: نااطمینانی و ریسک بالا باعث فرار سرمایه و کاهش سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی می‌شود.
- اثرات بر کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SMEs):
- مشکلات نقدینگی: کاهش فروش، تأخیر در پرداخت‌ها و افزایش هزینه‌ها باعث کمبود نقدینگی می‌شود که می‌تواند کسب‌وکارها را به ورشکستگی بکشاند.
- اختلال در زنجیره تأمین و لجستیک: دسترسی به مواد اولیه، قطعات یدکی و حتی انرژی با مشکل مواجه می‌شود. هزینه‌های حمل‌ونقل و ترخیص کالا افزایش می‌یابد.
- تغییر در الگوی مصرف مشتری: مردم به سمت خرید کالاهای اساسی و ضروری حرکت میکنند و تقاضا برای کالاهای لوکس، خدمات تفریحی و غیرضروری به شدت کاهش می‌یابد. (مثل کاهش هزینه برای سفر، لباس‌های تزئینی و محصولات لوکس). همچنین ممکن است رفتار هیجانی در خرید در روزهای ابتدایی درگیری مشاهده شود.
- مدیریت نیروی انسانی: حفظ روحیه کارکنان، پرداخت حقوق، مدیریت غیبت‌ها و حتی حفظ نیروهای متخصص به چالش کشیده می‌شود.
- آسیب فیزیکی به دارایی‌ها: در مناطق درگیر، کسب‌وکارها ممکن است دچار آسیب‌های فیزیکی مستقیم شوند.
- مشکلات ارتباطی و زیرساختی: قطع اینترنت، برق یا اختلال در شبکه‌های ارتباطی می‌تواند فعالیت بسیاری از کسب‌وکارهای مدرن را مختل کند.
اقدامات لازم برای کسب‌وکارها در شرایط بحران/جنگ:
این بخش میخواهیم راهکارهای عملی را به صاحبان کسب‌وکارها را در این شرایط ارائه دهیم:
- مدیریت مالی و نقدینگی:
- اولویت‌بندی هزینه‌ها: حذف هزینه‌های غیرضروری و تمرکز بر هزینه‌های حیاتی برای بقا.
- حفظ نقدینگی: تلاش برای جمع‌آوری مطالبات، کاهش موجودی کالا (در صورت امکان)، و نگهداری بخشی از دارایی‌ها به صورت نقدی یا نقدشونده.
- بودجه‌بندی اضطراری: تدوین بودجه‌های کوتاه‌مدت و انعطاف‌پذیر برای هر سناریوی احتمالی.
- مذاکره با طلبکاران و بانک‌ها: تلاش برای به تعویق انداختن پرداخت بدهی‌ها یا دریافت تسهیلات اضطراری (در صورت وجود).
- انعطاف‌پذیری در عملیات و زنجیره تأمین:
- جستجوی تأمین‌کنندگان جایگزین: در صورت وابستگی به تأمین‌کنندگان خاص، پیدا کردن گزینه‌های داخلی یا بین‌المللی جایگزین.
- تغییر مدل تولید/ارائه خدمت: آیا می‌توان با مواد اولیه کمتر یا ارزان‌تر تولید کرد؟ آیا می‌توان خدمات را به صورت آنلاین یا از راه دور ارائه داد؟ (مثلاً، فروشگاه‌ها به سمت آنلاین‌شاپ حرکت کنند، خدمات مشاوره از راه دور ارائه شود).
- کاهش پیچیدگی‌ها: ساده‌سازی فرآیندها و محصولات برای کاهش وابستگی‌ها و ریسک‌ها.
- تغییر کاربری خطوط تولید: در برخی صنایع، امکان تغییر تولید به کالاهای ضروری‌تر در زمان بحران وجود دارد.
- بازاریابی و ارتباط با مشتری در شرایط بحران:
- بازنگری در نیازهای مشتری: درک اینکه نیازهای اصلی مشتریان چه تغییراتی کرده و تمرکز بر رفع این نیازهای جدید (مثلاً امنیت، سلامت، دسترسی به مایحتاج).
- بازاریابی با بودجه کم: استفاده حداکثری از شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و ارتباطات دهان به دهان.
- شفافیت و همدلی: با مشتریان خود صادق باشید. اگر خدماتی دچار اختلال شده، اطلاع‌رسانی کنید. همدلی با وضعیت مشتریان در این دوران اهمیت زیادی دارد.
- ارائه ارزش‌های جدید: تأکید بر ارزش‌هایی مانند “تامین نیازهای اساسی”، “امنیت”، “کاهش استرس” یا “حفظ امید”.
- حفظ ارتباط: حتی اگر فروش ندارید، با مشتریان خود در تماس باشید، محتوای مفید ارائه دهید و حس “ما در کنار هم هستیم” را منتقل کنید.
- مدیریت منابع انسانی و حفظ روحیه:
- ارتباط شفاف با کارکنان: توضیح وضعیت، انتظارات و برنامه‌ها به صورت صادقانه.
- حفظ روحیه و همبستگی تیمی: ارائه حمایت‌های روانی (در صورت امکان)، ایجاد فضایی برای گفتگو و همفکری، و تقویت حس تعلق.
- آموزش مهارت‌های جدید: در صورت کاهش فعالیت، از این فرصت برای آموزش مهارت‌های جدید به کارکنان استفاده کنید.
- انعطاف‌پذیری در کار: در نظر گرفتن دورکاری یا ساعات کاری منعطف در صورت لزوم.
- تقویت تاب‌آوری و آمادگی برای آینده:
- طراحی سناریوهای مختلف: برنامه‌ریزی برای سناریوهای خوش‌بینانه، متوسط و بدبینانه.
- شبکه‌سازی و همکاری: ارتباط نزدیک با سایر کسب‌وکارها ، تبادل تجربیات و حتی امکان همکاری‌های متقابل.
- تنوع‌بخشی به فعالیت‌ها: در بلندمدت، فکر کردن به تنوع‌بخشی به محصولات یا خدمات برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر شوک‌ها.
- حفظ آرامش و مدیریت استرس: به عنوان صاحب کسب‌وکار، مدیریت استرس خود و تیم، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مطالعه و یادگیری: استفاده از منابع و تجربیات سایر کسب‌وکارها در شرایط بحرانی.
در ادامه، برای اینکه دیدی از وضعیت موجود و اقدامات عملی داشته باشید شرایط یک رستوران و یک کافی شاپ محلی در شرایط بحرانی ناشی از جنگ را به شکل کاملاً کاربردی و قابل استفاده به صورت دو ستونه‌ی «درد» و «درمان» برگرفته از ساختار مجموعه کتابهای پزشک کسب و کار نوشته‌ی فرزان ریاحی بررسی میکنیم:
تحلیل اثرات بحران جنگ بر یک رستوران محلی
| درد (مشکلات و آسیب‌ها) | درمان (راهکارهای پیشنهادی) |
| کاهش مشتری به‌دلیل ترس، ناامنی یا صرفه‌جویی در هزینه‌ها | – ارائه غذاهای اقتصادی‌تر (مثلاً منوهای کوچک یا نیم‌پرس) – ارائه تخفیف محدود و هوشمند برای روزهای خلوت – همکاری با کسب‌وکارهای محلی (مثلاً اهدای تخفیف به خریداران نانوایی یا قصابی خاص) |
| افزایش قیمت مواد اولیه (برنج، روغن، گوشت، مرغ، ادویه‌جات…) | – طراحی منوی منعطف بر اساس مواد در دسترس و ارزان‌تر – جایگزینی اقلام گران با موارد کم‌هزینه‌تر ولی با طعم مشابه – خرید گروهی مواد اولیه با سایر رستوران‌ها یا کترینگ‌ها |
| بی‌ثباتی قیمت و عدم پیش‌بینی سودآوری | – قیمت‌گذاری کوتاه‌مدت (مثلاً قیمت روز) – تنظیم موجودی انبار برای جلوگیری از اتلاف – بررسی هفتگی سود و زیان به جای بررسی ماهانه |
| کاهش قدرت خرید مشتریان در طبقه متوسط یا پایین | – ایجاد بسته‌های غذایی ترکیبی ارزان برای بیرون‌بر – ارسال رایگان در محدوده شهر برای جذب مشتری‌های خانگی – هدف‌گیری مشتریان جدید با بنر، تبلیغات محلی، استوری در اینستاگرام |
| نگرانی کارکنان و ترک کار نیروها | – شفاف‌سازی و همدلی با کارکنان درباره شرایط – پرداخت به‌موقع حقوق (حتی در قالب روزمزدی یا هفتگی) – ارائه غذا یا پاداش غیرنقدی برای حفظ انگیزه |
| اختلال در تأمین کالا یا تأخیر در دریافت سفارشات | – شناسایی چند تأمین‌کننده برای هر قلم کالا – ذخیره‌سازی محدود و منطقی مواد اولیه پرمصرف – استفاده از اقلام فصلی یا محلی (مثلاً تره‌بار بازار گنبد) |
| کاهش سفارشات مجالس و مراسمات (به‌دلیل فضای عمومی جامعه) | – تمرکز بر فروش روزانه و مشتریان ثابت – ارائه غذاهای آماده و بیرون‌بر برای خانواده‌ها – تبلیغات هدفمند برای وعده نهار کارمندان ادارات یا مشاغل اطراف |
تحلیل اثرات شرایط بحرانی برای یک کافی‌شاپ محلی به صورت جدول «درد و درمان ، برگرفته از ساختار مجموعه کتابهای پزشک کسب و کار نوشته‌ی فرزان ریاحی »
این مدل به صاحب کسب‌وکار کمک می‌کند شرایط را شفاف ببیند و اقدامات مشخصی برای بقا و حتی رشد انجام دهد:
تحلیل اثرات بحران جنگ بر یک کافی‌شاپ محلی
| درد (مشکل واقعی) | درمان (راهکار عملی و کم‌هزینه) |
| کاهش حضور مشتری به‌دلیل ناامنی یا ترس روانی | – تمرکز روی فروش بیرون‌بر (take away) و ارسال – تبلیغ آرامش و امنیت محیط (مثلاً “محیط دنج و بی‌صدا برای آرامش شما”) – چیدمان ساده و صمیمی برای جلب احساس راحتی |
| افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی (قهوه، شکلات، خامه، شیر خارجی) | – استفاده از برندهای داخلی و اقتصادی‌تر با طعم مناسب – تغییر منو به سمت نوشیدنی‌های ساده‌تر و مقرون‌به‌صرفه – طراحی “منوی بحران” با قیمت ویژه و حاشیه سود منطقی |
| کاهش قدرت خرید مشتریان (قهوه جزو خریدهای لوکس حساب می‌شود) | – معرفی گزینه‌های ارزان‌تر (مثلاً اسپرسو ساده به‌جای لاته) – فروش بسته‌های اشتراکی (مثلاً ۵ قهوه + ۱ رایگان) – کارت وفاداری دیجیتال یا چاپی برای حفظ مشتریان قدیمی |
| کاهش مراجعه به کافه برای جلسات، دورهمی یا مطالعه | – تبدیل بخشی از فضای کافه به «میز کار با اینترنت رایگان» برای دانشجویان و فریلنسرها – پیشنهاد تخفیف برای ساعت‌های کم‌رفت‌وآمد (مثلاً صبح‌ها) – ایجاد فضای آرام و ایمن با پخش موسیقی ملایم یا نورپردازی مناسب |
| بی‌ثباتی قیمتی و ناتوانی در پیش‌بینی آینده مالی | – ثبت و کنترل دقیق هزینه‌ها به‌صورت هفتگی – ذخیره‌سازی کم ولی مداوم مواد اولیه با برنامه‌ریزی – طراحی منوهای کوتاه‌مدت با قیمت‌های قابل تنظیم ماهانه |
| کاهش تقاضا برای آیتم‌های تزئینی یا پرهزینه (دسرها، کیک‌های خاص) | – تمرکز بر نوشیدنی‌های پرمصرف (چای، قهوه ساده، شربت محلی) – همکاری با شیرینی‌پزهای خانگی محلی برای تأمین اقتصادی دسر – معرفی “دسر روز” با قیمت ویژه |
نکته پایانی اینکه:
✅ یادتون نره تنها کسانی از این شرایط به خوبی جون سالم به در میبرن که تاب‌آوری بالایی داشته باشن
✅ به شایعات توجه نکنید، در دل بازار، هنوز بازار داره کار میکنه حتی اگه فعالیش کم باشه
✅ امید بهترین راه نجاته! به نظرم میشه امیدوارانه تلاش کرد برای آینده خودمون و فرزندانمون.
✅برای رسیدن به سطح بالاتری از احساس خوشبختی، باید آزمون‌های الهی رو رد کنی…
“آینده از آن آنهای است که آن را طراحی میکنند نه اینکه منتظر وقوع حادثه هستند”
نویسنده : حمیدرضا کوهساری – مشاور کسب و کار
یک نظر در “اثرات بحران یا جنگ بر اقتصاد و اقدامات لازم در این شرایط”